S. Tomas txerria 2022. urtean Iruña-Veleian bezala duela 1.700 urte

IVPITIIr deitu beharrean “Rosaito”, egia esan ez da aldaketa haundia 2022ko txerriarentzat, duela 1.700 urte Iruña-Veleian bezala:

Rosaito txerria S Tomas 2022

 

 

 

 

 

 

 

Rosaito.

11459 Iruña Veleia
11459a IVPITER (txerria)
S. Tomas txerria 2018.
11459a IVPITER (txerria)
11459a IVPITER (txerria)
11459b FAUNO MAMIIRS

11459b faunoLotsagarria bada ere ostraka manipulatu dute. Ama ata blogean IPCE analisien txostenaren irudiak argitaratzen ari dira (11459 txerria) eta ostrakak manipulatuta azaltzen dira ikatz geruzarekin… (11419, 11459)
11459 IVPITER txerria manipulatua
11459 txerria manipulatua

A19. 2008ko azaroak 19, iazko komunitua egun lotsagarri haren 14. urteurrenean.

Iruña_Veleia_2008_11_19A19. 2008ko azaroak 19. 2021eko komunikatua.

Azaroaren 19a, IRUÑA-VELEIAren Eguna (JM Elexpuru)

Iruña-Veleia Arabako Foru Aldundiaren jabetzako aztarnategi arkeologikoa da. 2002az geroztik Lurmen S.L. enpresari esleitu zion induskatzeko, zuzendari Eliseo Gil zelarik. 2005 eta 2006an ezohiko grafitoak zeuzkaten piezak agertu ziren: irudiak, hieroglifoak, latinezko, grekozko eta euskarazko testuak.

Ezustea, batetik eta zalantza ulergarriak, bestetik, 2008an Aldundiak “Batzorde Zientifiko Aholkularia” eratu zuen. Bere azken bilera 2008ko azaroaren 19an egin zen. Amaitu eta minutu batzuetara, Aldundiak talde arkeologikoari “gaizki kudeatutako proiektu arkeologiko bat” egin izana leporatu zion eta aztarnategitik kanporatu zuen, nahiz eta bi txosten bakarrik jasoak zituen (beste hamarrak egun edo aste batzuk beranduago sartuko ziren); bilerakide guztien adostasunik gabe, gehiengorik gabe, eztabaidarik gabe, inork frogarik aurkeztu gabe, teoriak eta iritziak bakarrik. Aldi berean, hedabide-kanpaina bat hasi zen aurkikuntzari eta talde arkeologikoari izen ona kentzeko asmoz, faltsutzeaz hitz eginez etengabe, inolako frogarik gabe, zenbaiten titulu politiko edo akademikoetan oinarrituta soilik.

Eta Aldundiak, arazoari irtenbidea bilatzeko, grafitoak noiz grabatu diren zehazteko laborategi zientifikoetara jo beharrean (beste guztietan egiten den bezala), Eliseo Gilen aurkako salaketa jarri zuen epaitegian, 2009an.

Hamaika urte iraun zuen ikerketa judizialak eta 2020an egin zen ahozko epaiketa. Epaiak Eliseo Gil kondenatu zuen. Eliseo Gilek Araba Herrialdeko Auzitegian helegitea aurkeztu zuen, baina auzitegi honek atzera bota zuen 2021ean.

Eliseo Gilek Auzitegi Konstituzionalean babes-helegitea aurkeztu du “bere eskubide konstituzionalak eta babes judizial eraginkorraren eskubidea urratu direlako“. Hona hemen Eliseo Gilek eta aurkitutako grafitoek Arabako epaitegietan jasan duten defentsa-gabeziaren adibide batzuk.

Epaitegiak ez zuen egin aurkikuntzen zaintza judiziala: aztarnategia ez zen inoiz zigilatu eta aurkikuntzak ez ziren inoiz auzitegiaren esku egon, beti salatariaren (Aldundiaren) arkeologia-museoan egon dira. Horrela, 2012an instrukzio-epaitegiak Espainiako Kultur Ondarearen Erakundeari aditu-txostena eskatu eta aztertzeko hogeita hemeretzi pieza eman zizkionean, horietatik zortzi beste bi laborategiren eskuetan egonak ziren aurretik, 2008 eta 2009an, baina epaitegiak ez zekien, zaintzarik gauzatzen ez zuelako. Aipatutako txostenean oinarrituta, epailearen sententziak hogeita hamazortzi pieza manipulatu zirela adierazten du, horietatik zazpi lehenago beste bi laborategi horien eskuetan egondakoak.
2020an, ahozko epaiketan, arkeologia-museoko bi zaharberritzailek zera testigatu zuten: “Iruñako zeramikazko kutxak gure zerbitzura sartu ziren garbitzeko, eta garbitzen hasi ginen. Hogei bat kutxa ziren. Bigarren kaxa garbitzen ari ginela mokoan adartxo bat zuen hegazti bat agertu zen zeramika batean. Aurrez, grafitoren bat agertuz gero museoari berri emateko ohartarazi ziguten, eta horrela egin genuen. Piezak hartu zituzten. Ez ditugu berriro ikusi ez garbituak ez garbitu gabeak”. Epaitegiak ez zuen testigantza hori jaso ere egin, sententzian ez baitira kutxa horiek aipatu ere egiten. Epaileak aukera izan zuen kutxa horiek eskatzeko, garbitu gabeko piezak aztarnategitik irten zirenean bezala egongo baitziren.

Bestalde, epaiak hauxe aitortzen du, “ez da behar bezala frogatu berak [Eliseo Gilek] grafitoak bere eskuz egin zituenik”, eta hainbat aldiz errepikatzen du: “berak [Eliseo Gilek] edo bitartekoen bitartez egin zituela”. Hortaz, epaiak berak Eliseo Gil errugabea dela adierazten du, “behar bezala frogatu gabe” berak ez zuelako grafitorik egin, ezta “bitartekoen bitartez”; existitzen ez direlako, ez direlako identifikatu, hamaika urtean inor auzipetu edo deklaratzera deitu ez dutelako, ezta  “bitarteko” asmatu berri horiek bilatzen saiatu ere. Baina epaiak Eliseo Gil kondenatu zuen.

Eliseo Gilek helegitea aurkeztu zuen Araba Herrialdeko Auzitegian, eta honek gaitzetsi eta epailearen sententzia mantendu zuen egitate “frogatuak” direla esanez. Auzitegiak ere ez zituen zaharberritzaileen epaiketako testigantzak behar bezala entzun, ezta epailearen epaia behar bezala irakurri ere.

Herrialdeko Auzitegiak hauxe argudiatu zuen: “objektuen ardura Aldundiak bakarrik har zezakeela eta hartu behar zuela, auziaren Instruktorearen kontrolpean“, “instruktorearen kontrolik” ez zegoela begi bistakoa denean,  pieza batzuk beste laborategi batzuetan egon zirelako, Eliseo Gil salatzeko balio izango zuen aditu-txostena burutu aurretik.

Aurkikuntzak zaintza judizialaren menpe egon beharrean “auzi-jartzailearen” eskuetan egotea,  honelaxe defendatzen zuen auzitegiak: “ez dago arrazoi jakinik aurkikuntza batzuk amarruz gutxiesten saiatzeko. Auzi-jartzailearentzat ez zen ezer pozgarriagorik izango benetakotasun hori berrestea baino, Iruña-Veleiako aztarnategia leku erakargarri bikaina bihurtuko zuelako herrialdearentzat”. Argudio hau iritzi pertsonal hutsa da, eta sinesgaitza: norbaitek kereila jartzen badu irabazi nahi duelako da, horixe du “pozgarriena” harentzat, horretarako aurkeztu du. Aldundiak benetakotasuna nahi izan balu, laborategi zientifiko serioetara joko zukeen (beste guztietan egiten denez), auzitegian korapilatu beharrean.

Itxaron izatekoa da Auzitegi Konstituzionalak Eliseo Gilen babes eskeko helegitea onartzea eta behar bezala irakurtzea eta entzutea.

___

Gontzal Fontaneda, SOS Iruña-Veleia, Iruña-Veleia Martxan eta Martin Txipia elkarteen izenean.

2008ko azaroak 19 (ustezko batzorde zientifikoaren gezurrak pegamentua eta MISCART, informazio gehiago)

Euskeraren jatorria 16. Biltzarra: Trespuestes, Iruña-Veleia azaroak 19

Kartela-Cartel-16-biltzarra1Euskeraren jatorria 16. Biltzarra: Zeltiberismoa, baskoiberismoa baztertzeko asmakizuna?

Egitaraua

09:45 Sarrera- Zergatik eta zertarako asmatu omen zuten zeltiberismoa?
Introducción: ¿Por qué y para qué crearon la teoría del celtiberismo?
10:00 Antonio Arnaiz Villena: ¿Dónde estan los celtas en Iberia?
11:00 Josu Naberan Naberan: Martin Almagro Gorbea eta ideologia borroka
12:00 Juan Martin Elexpuru Arregi: Euskeraren ustezko kidetasunak Italian eta Korsikan liburuaren aurkezpena
13:00 Jabi Goitia Blanco: Lekuizenen mezua: Ez dago zeltiberoen aztarnarik.
13:45 Irulegiko eskua: informazioa eta eztabaida

16:00 Bisita gidatua harresiko inskripzioetara: ATA… / Visita guiada a la muralla: ATA
17:00 Joseba Mintegi Eskisabel:  Euskaliberiar hitzak hilarrietan penintsula osoan
17:30 Odon Ulibarrena Iroz: Presentación de Celtimanía del siglo XXI: hitos de una estrategia para nublar la memoria histórica de los aborígenes pirenaicos
18:15 Roberto Iturriotz Leza: Presentación del libro: El sustrato semantico universal“
19:00 Luis Silgo Gauche: La comunidad cristiana de Iruña-Veleia
19:45 Comunicación: Jesus Gonzalez Artabe: Breve aportación a la euskaldunización
20:00 Amaiera

Euskeraren jatorria.

Sorioneku” duela bi mila urteko euskara zaharra

53 eskua hizkiak 2irulegi_foto-berria-Aranzadi SorionekuIdazketa eskuan: Sorioneku. Aranzadi.

Irulegiko eskua. Aranzadi.

Irulegiko eskua. Berria.

Irulegiko eskua. Argia.

Irulegiko eskua. Mattin Aiestaran. Argia.

Sorioneku. Zuzeu.

 

 

Irulegiko eskuan idazketa: “Sorioneku”. Aranzadi.

52 eskua hizkiakIrulegiko eskuan idazketa. Eider Conde Egia. Aranzadi.

Idazketa eskuan

Brontzezko esku bat, 2.000 urteko antzinatasuna duena, Irulegiko baskoi herrixkako aztarnategian berreskuratua.

Aranguren bailarako Irulegi mendian, 75 urte bete berri duen Aranzadi Zientzia Elkarteak, indusketa sakon bati esker mendiaren tontorrean dagoen Erdi Aroko gaztelua berreskuratu zuen.

Hala ere, Irulegi arkeologikoki leku interesgarria izan da espezialistentzat. 2017tik aurrera, Aranzadiko arkeologia-taldea gazteluaren oinean hasi zen indusketak egiten, azken urteetan Burdin Aroko herrixka bat aurkitu den lekuan. Aztarnategi hau K.a. I. mendekoa da erromatarrak iritsi aurreko garai batekoa, alegia eta iturri klasikoek baskoien lurraldea kokatzen zuten gunean kokatuta dago.

Indusketa Irulegin

Azken indusketa-kanpainetan, aditu-talde honek material arkeologiko ugari berreskuratu du herri horretan bizi ziren eguneroko bizimoduari lotutakoak, baina material horren guztiaren artean pieza aparta atera da lurpetik.

 Mattin Aiestaranek indusketaren zuzendariak zehazten duen bezala, “eskuineko esku luzatuaren forma duen brontzezko xafla bat da, ez dakigu zertarako erabiltzen zen baina Nafar Gobernuko Zaharberritze Departamentuan garbitzen ari zirenean, idazkera bat aurkitu zen atzealdean”.

Idazkera hura karaktere paleohispaniko egina zegoen, hau da, latinera baino lehenagoko sistema grafiko batean idatzita, alegia. Erromatarrak Iruñerrira iritsi baino lehenagoko sistema grafiko batean. Epigrafian eta hizkuntzalaritzan adituek dagoeneko ikertu eta definitu dute idazkia eta beraien iritziz baskoieraz idatzia dago (euskara hizkuntzaren aurrekoa).

“Sorioneku”

Aparteko pieza honek duen beste berezitasun garrantzitsua bere transkripzioa da, epigrafista eta hizkuntzalari adituak gai izan baitira lehen hitza irakurtzeko eta egungo euskaratik ulertzeko. “Gai gara SORIONEKU den lehen hitza ulertzeko, baina oraindik ezin ditugu beste gustiak dezifratu”, dio Joaquín Gorrochateguik, Euskal Herriko Unibertsitateko Indoeuropar Filologian Katedradunak.

Sistema grafikoa

“Zalantzarik gabe baskoieraz idatzitako lehen dokumentua da, eta baskoierazko signario batean idatzia dago gainera”. Javier Velaza, Bartzelonako Unibertsitateko Latindar Filologiako katedraduna.

Javier Velaza Bartzelonako Unibertsitateko Latindar Filologiako katedradunak aurkezpenean azaldu zuenez, “idatzia dagoen sistema grafikoa berezia da, sistema iberikotik eratorritako sistema grafikoa dela argi dago, baina baskoiek egindako egokitzapenak ditu. Ziurrekin signario iberikoan ez dagoen soinu edo fonemaren bat markatzeko egin dituzte hainbat moldakuntza. Zeinu horiek iberirar sistema grafikoan ez ditugu aurkitu, baina bai lurralde baskoian egindako txanponetan. Beraz, Irulegiren piezatik abiatuta, garai hartan funtzionatzen ari zen sistema grafiko baskoi bat bazegoela esan dezakegu”.

Datu hauek oso informazio interesgarria ematen dute; izan ere, gaur egun susmatzen zen baskoiek ez zutela idazkera erabiltzen antzinatean beren hizkuntza idazteko, eta erromatarrak iritsi arte, eta haiekin batera alfabeto latindarra iritsi arte, ez zutela idazten.

Joaquín Gorrochateguik, Euskal Herriko Unibertsitatean Indoeuropar Filologian katedraduna dena Irulegiko eskua ikertu egin du eta aurkezpenean azaldu zuen “aurkikuntza honek baskoien kulturari eta haien munduari buruz argia ematen digu”. Aditu bezala “lehenengo irakurketan lehen hitza SORIONEKU irakurri eta ulertu dezaket arazorik gabe, baina jarraian dauden beste zeinuak ezin ditut irakurri oraindik. Ilunak egiten zaizkit”. Ikerketa gehiago egitea ezinbestekoa dela ikusten du Gorrotxategik eta bere hitzatan “pieza honek hankaz gora jarzten du orain arte baskoien inguruan uste genuena. Ia konbentzitutak geunden baskoiak analfabetoak zirela antzinatean eta idazkera erabili zutela txanpon batzuetan idazteko, iberiar sistema erabiliaz. Orain noski gure uste guzti horiek aldatu egin dira”.

Aztarnategiaren testuinguru historikoa

“Ikertzen ari garen herrixka Sertoriar Gerretan erre eta, ondoren, gerra batean abandonatu zuten”. Mattin Aiestaran, Irulegiko aztarnategiko zuzendaria.

Irulegiko esku hau aurkitu den testuinguru historikoa herrixkaren azken fasea da, Azken Burdin Aroa, K. a. 1go mendean. Aiestaranek kontatzen duen bezala, “ikertzen ari garen herria Sertoriar Gerretan erre egin zuten eta, ondoren, gerra batean abandonatu”. C14ko datazioen eta berreskuratutako kultura material ugariaren bidez lortutako datuen irakurketa bateratuan oinarritutako interpretazioa da. Testuinguru bortitz horretan, herria abandonatu egin zuten, eta bertan geratu ziren eguneroko tresna guztiak, adobezko etxe eraitsien azpian. Zorte handia arkeologoentzat, erasoaren unearen irudi izoztua baitaukagu, eta horri esker, eguneroko material ugari berreskuratu ahal izan baitugu, baita haien eguneroko bizitza ere, ezohiko egoera horregatik aurkitu dugu pieza berezi bat.

Iruegiko eskua

“Lurratik atera eta poltsan sartu nuenean, eskua estaltzen zuten sedimentuak ukitu gabe, Nafarroako Gobernuko Zaharberritze Departamentuan utzi genuen, gainerako materialekin batera”, Leire Malkorra, aztarnategiko arkeologoa.

Leire Malkorra arkeologoak atera zuen pieza 2021eko ekainaren 18an, eta bere poltsan sartu zuen idazketa estaltzen zuen sedimentuarekin, “lurratik ateratzean poltsan sartu nuenean, eskua estaltzen zuten sedimentuak ukitu gabe, eta Nafarroako Gobernuko Zaharberritze Departamentuan utzi genuen, gainerako materialekin batera”, Malkorrak gogora ekarri zuen aurkezpen egunean. Indusketa bideoan grabatu zen, eta kokaleku topografikoan erregistratu zen, gainerako material arkeologikoak bezala.

Bere inskripzioa ez zen 2022ko urtarrilaren 18ra arte aurkitu, Carmen Usuak, Nafarroako Gobernuak kontratatutako zaharberritzaileak ikusi zituen zeinuak, eta ondoren interpretatu zen piezan letra batzuk zeudela. “Garbiketa hasi nuenean, marrak aurkitu nituen eta gero puntu batzuk. Lan guztia lupa binokular batekin egin nuen, eta berehala konturatu nintzen idatzitako testu baten aurrean nengoela.”

“Pieza hori brontzezko xafla bat da, eta haren patinak % 53,19ko eztainua, % 40,87ko kobrea eta % 2,16ko berunaz egina dago. Oso aleazio zaharretan ohikoa da hori, eta, zehazki, 2.000 urteko antzinatasuna izango luke”, Aiestaranek azaldu duenez.

Irulegiko eskuaren autopsiak Nafarroako Gobernuaren gordailu arkeologikoan egin ziren. Epigrafia paleohispaniko eta linguistko indoeuroparreko adituek, Javier Velazak eta Joaquín Gorrochateguik, piezaren transkripzioa eta ondorengo azterketak egin zituzten, idazkera hori signario paleohispaniko batean, zehazki signario baskonikoan, grabatutako idazkera dela ziurtatuz.

Piezaren interpretazio posiblea

Irulegiko eskua epigrafe erritual gisa interpretatzen da. Bizileku-eraikin baten atarian aurkitu denez, duen morfologiarengatik eta dekorazioan eta testuaren hasieran SORIONEKU terminoa agertzen denez, pentsarazten du haren interpretazioa ez dela asko aldatuko sinbolo apotropaiko edo “zorioneko” bat izatetik.

Erabilitako idazkera teknikak

“Irulegiko eskuan idazkera bi teknika erabili dira alde berean eta hori guztiz ezezaguna da, ez bakarrik Hispaniaren epigrafia osoan, baita mendebaldeko epigrafia osoan ere”. Javier Velaza.

Irulegiko eskuan dauden epigrafeak orain arte baskoieraz ezagutzen den testu zahar eta zabalena adierazten du eta erabilitako teknikari dagokionez Irulegiko eskua berezia da ere bai. Velazaren hitzetan “Puntuz egindako testua da. Baina puntuak egin baino lehen, herraminta zorrotz bat erabiliaz, esgrafiatu edo idatzi egin da. Bi teknika hauek testu berdinean ez dira orain arte inon aurkitu. Hori guztiz ezezaguna da, ez bakarrik Hispaniaren epigrafia osoan, baita mendebaldeko epigrafia osoan ere”.

Aurkikuntza berriak euskararen hizkuntza-ezagutzan eta hizkuntza iberiarrarekin izan ditzakeen harremanetan izango dituen ondorioek etorkizunean egingo diren azterketa sakonak eskatuko dituzte, zalantzarik gabe.

Irulegiko eskua bi mila urteko euskara zaharra. Aranzadi.

41 eskuaIrulegiko eskuan bi mila urteko euskara zaharra. Aranzadi.eus.

Irulegiko eskua, baskoieraz idatzitako lekukotasun zaharrena

Arkeologia / Arkeologia indusketa

Astelehena, 2022eko azaroaren 14a — CES

Irulegiko eskua, baskoieraz idatzitako lekukotasun zaharrena

Arkeologia / Arkeologia indusketa

Astelehena, 2022eko azaroaren 14a — CEST

— Testua: Aranzadi

Irakurketa: 4 minutu

  • Aranzadi Zientzia Elkarteko arkeologia talde batek Irulegi mendian, Aranguren bailaran (Nafarroa), dagoen Burdin Aroko herrixka bat induskatzen ari da 2017tik.
  • Ikerketa horiek Aranguren Ibarreko Udalaren eta Nafarroako Gobernuaren laguntzari esker egin dira.
  • Aurkezpenean parte hartu dute: Maria Chivite, Nafarroako Gobernuko Lehendakariak, Manolo Romero, Aranguren Ibarreko Alkateak eta Mattin Aiestaran, indusketaren Zuzendariak.
  • Ikertzaileen artean, Javier Velaza Bartzelonako Unibertsitateko Latindar Filologiako katedraduna, Joaquín Gorrochategui Euskal Herriko Unibertsitateko Hizkuntzalaritza Indoeuroparreko katedraduna eta Berta Balduz Nafarroako Gobernuko zaharberritzailea izan dira.

“Sorioneku” (zorionekoa), deszifratu ahal izan diren bost hitzetatik lehena da, Irulegiren eskua bezala ezagutzen dena. Esku baten brontzezko irudikapena da, etxe bateko sarrerako atean zintzilikatzeko diseinatua, seguruenik etxea babesten duen objektu erritual gisa.

Bere antzinatasuna, K. a. I. mendearen lehen herenean kokatzen da. Izan ere, dokumenturik zaharrena da, baita luzeena ere, euskaraz idatzia. Beste aurkikuntzekin batera, eskualde honetako antzinako biztanleek idazkera erabili zutela baieztatzen du, baskoiak zirela uste delarik. Hauek, horretarako, signario iberiarraren aldaera bat erabiltzen zuten, “signario baskonikoa” bezala ezagutzen zena.

Aranguren Ibarreko Udalak sustatzen du proiektua eta Nafarroako Gobernuaren dirulaguntza du. Aranzadi Zientzia Elkarteak egiten ditu arkeologia lanak.

Maria Chivite Nafarroako presidentea izan da gaur goizean Gongora Jauregian egindako aurkezpen-ekitaldiaren buru. Rebeca Esnaola Kultura eta Kirol sailburua, Manolo Romero Aranguren Ibarreko alkatea eta Jokin Otamendi Aranzadi Zientzia Elkarteko presidentea izan ditu lagun.

Aurkezpenean, aurkikuntzaren berri eman dute Mattin Aiestaran Irulegiko indusketaren zuzendariak eta Berta Balduz Nafarroako Gobernuko zaharberritzaileak. Hizkuntzaren garrantzia Joaquín Gorrochategui paleolinguistikan aditua eta Euskal Herriko Unibertsitateko Hizkuntzalaritza Indoeuroparreko katedradunak eta Javier Velaza epigrafian aditua eta Bartzelonako Unibertsitateko Latindar Filologiako katedradunak aztertu dute.

2021eko ekainean aurkitua

Irulegiko eskua 2021eko ekainaren 18an aurkitu zuten, aztarnategian induskatutako etxebizitzen sarreraren ondoan. Baina inskripzioa ez da aurkitu 2022ko urtarrilaren 18ra arte, orduan hasi baitziren pieza garbitzeko eta zaharberritzeko lanak.

Ordutik, arkeologo, geologo, zaharberritzaile, kimikari, epigrafista eta hizkuntzalarien diziplina anitzeko talde batek ikertzen du.

Piezaren xehetasunak

Pieza brontzezko xafla bat da. Xafla leuna da, baina azazkalen forma du behatz batzuetan. Neurriak 143,1 mm-ko altuera, 1,09 mm-ko lodiera eta 127,9 mm-ko zabalera dira. Eskumuturretik hurbil dagoen muturraren erdian zulaketa bat du eta aurkitu zen tokiak, morfologiak eta dekorazioak, baita inskripzioak ere, egiaztatzen dute erritu-objektu bat zela, etxebizitzaren sarrerako atean esekita zegoena, etxea babes zezan.

Duela 2.000 urte baino gehiagoko inskripzioa

Inskripzioak bost hitz (40 zeinu) ditu, lau lerrotan banatuta. Testua idazteko erabilitako sistema grafikoa sistema iberiarratik moldatutako beste sistema bat da: Sistema baskonikoa hain zuzen ere.

Lehen hitzaren – sorioneku- eta zonioneko euskal hitzaren (zorionekoa, zorte onekoa) arteko antza nabarmentzen da. Gainerako inskripzioak ezin izan dira orain arte deszifratu.

Ondorioz, Irulegiren aurkikuntzak berrikuntza esanguratsuak dakartza arkeologia- eta hizkuntza-munduan. Alde batetik, sistema grafiko espezifiko bat dagoela baieztatzen duelako, hau da signario baskonikoa. Gainera, I. mendearen hasieran aurkitu den eremu geografikoan baskoiera erabiltzen dela egiaztatzen duelako, hau da, duela 2.000 urte baino gehiago.

Ikertzaileen arabera, inskripzioak orain arte baskoieraz ezagutzen zen testu zahar eta zabalena adierazten du. Inguru honetan egindako txanponen testigantzekin eta beste epigrafe batzuekin batera -Andandoko mosaikoa, Arangurengo brontzea eta Oliteko harriaren gaineko inskripzio bat-, antzinako baskoiek idazkera nola erabiltzen zuten erakusten du.

Lekukotasunak berezitasun bat dakar euskarriaren tipologiari eta morfologiari dagokionez eta erabilitako idazkera teknikari dagokionez ere bai.

Testuinguru arkeologikoa

Irulegi mendiaren tontorrean dagoen herrixkako aztarnategi arkeologikoan aurkitu dute eskua hau, izen bereko gazteluaren oinarrian. Brontze Aro erdi berantiarretik (K. a. XV. eta XI. mendeen artean) bizi den kokalekua . Eta K.a I. mendeko lehen herena arte, erromatar tropek su hartu ondoren abandonatu zutena.

K. a. I. mendearen hasieran abandonatu zuten. Sertoriar Gerretako testuinguruan, erromatar tropek eraso ondoren (K. a. 83-73), Quinto Sertorio eta Lucio Cornelio Sila erromatarren arteko gatazka zibila gertatzen ari zen Erroman, eta bertako biztanleek parte hartu beharko zuten.

Garrantzi bereziko aztarnategia

Irulegiko eskua aurkitu den aztarnategi arkeologikoa antzinako herrixkaren kanpoaldeko eremuan dago. Eremu irekia da, 370 m2-ko azalera du, eta 70 m2 inguruko bi etxebizitza eta bide nagusiaren zati bat agertu dira, 4 metroko zabalerakoak.

Indusketak garrantzi berezia du, garai hartako irudi izoztua eskaintzen baitu. Izan ere, herrixka erre egin zuten eta hormak etxebizitzen gainera erori ziren, lurperatuz, baina baita babestuz ere, barruan zegoena. Horri esker, zeramika eta eguneroko objektuak kontserbazio-egoera onean aurkitu ahal izan dira.

Kultura Zuzendaritza Nagusiak-Vianako Printzea Erakundeak Irulegiko Multzoa (Araguren Ibarra, Nafarroa) Interes Kulturaleko Ondasun izendatzeko espedienteari hasiera emateko izapideak egin ditu, Gune Arkeologiko kategoriarekin.

Henrike Knorr-i hil berritan (2008an duela 14 urte) egin zitzaion aurreneko omenaldia Iruña-Veleian

Henrike KnorrHenrike Knorr 1. omenaldia Iruña-Veleian (2008).

2008an Henrike Knorri omenaldia: “Bere ezpalekoak ez izanagatik, Henrikeren heriotzak begiak zabaldu dizkigu eta konturatu gara Iruña Okako aurkikuntzen aurrean defendatu duen jarrera zaila, ausarta eta konprometitua. Orain beranduegi, jabetu gara euskaldunak bezala zein bakarti utzi dugun batzutan, adibidez, Iruña Okako ikertzaile batzordearekin batera komunikatua sinatu zuenean 2006-11-23an lehen aipatu bezala. Orain utzi gaituenean konturatu gara zein den komunikatuaren garrantzia, filologo euskalduna eta euskaltzaina bakarra defendatu duena Iruña Okako euskara zaharra. Bakarti utzi genuen eta damu gara. Aitortu nahi diogu bere jakinduria, duintasuna, poza, ausardia, jarrera, euskara moderno eta zaharraren defentsa zaila, ausarta eta trinkoa tamalez azkeneraino. Agur eta ohore Henrike Knörr filologo euskalduna. Doluminak senideei.

Henrike Knörr filologoa eta euskaltzaina hil zaigu. Iruña Okako aurkikuntzei dagokiolarik ez da  aseptikoa izan, maitasunak eta afektibitateak zuzendu du bere jarrera eta uste dut euskaldun askoren ordezkari bilakatu dela. Bere ahotik zuzenean entzun izan genuen eta egunkari zaharretan irakur daiteke adibidez, zenbat poztu zen Eliseo Gil-ek Iruña Okako indusketen zuzendariak, hots egin zionean esanez duela 1.700 urteko euskarazko hitzak azaldu zirela ostroketan (zeramika puskak grabatuak) eta ez zuen bere urduritasuna ezkutatzen aurkikuntzak zuen garrantziarekin. Zer poza hartuko zukeen Mitxelena jaunak aurkikuntzen berri izan balu. Beti defendatu du azaldutako euskarazko hitzen jatortasuna eta antzinatasuna, arkeologoek emandako informazioen arabera, eta aurkakoa demostratzen ez den bitartean.

Eszeptikoen aurrean aurpegia eman du askotan, oldarkor batzutan esanez adibidez, eszeptikoek irentsi beharko zituztela zalantza guztiak, giro eszeptiko orokor batean murgilduta, euskal filologoen artean ere. Egia esan ez gaude ohituta euskal zientifiko, intelektual eta euskaltzain baten aldetik antzeko jarrera ausartik ikusten eta eskertzekoa izan da.

Ez dut ahaztu nahi bere ahotik zuzenean entzundako hitzak sortu zidaten zirrara, bere hitzaldi batean esan zuenean “Iruña Okan azaldu zirela hedabideetan argitaratutako hitzez gain, duela 1.700 urteko hirurogeita hamar bat esaldi motz (ian edan lo) eta ehun luze bat  hitz  euskaraz“urdin, isar, zuri, gori, edan, ian, lo, ta, iaun, geure, ata, zutan, iesus, ioshe, ata, mirian, ama…”. Bakarrik bi eraikin arakatu omen dituztela Iruña Okako indusketetan eta zalantzarik ez izateko askoz ere euskal hitz gehiago azalduko zirela.

Iruña Okako aurkikuntzen aurkako eszeptikoen kritikak areagotu eta deskalifikazio pertsonaletara igaro zirenean, zalantzan jarriz ikertzaileen ohore pertsonala ere, Henrike Knörr-en jarrera ere gardena eta ausarta izan zen, eta bera izan zen euskal filologo bakarra Iruña-Veleiako komunikatua sinatu zuena (2006-11-23) ikertzaile talde osoarekin batera, non ozenki esaten den besteen artean:

Iruña Okako ostrakak erromatar garaikoak direla, bere garaiko beste milaka ebidentziekin batera azaltzen direla, erromatar garaiko geruzetan azaldu direla eta zigilatzen dituzten beste erromatar garaiko geruzen azpian”.

Aurten Arabako Foru Aldundiak erabaki zuen batzorde zientifikoa izendatzea Iruña Okako aurkikuntzak egiaztatzeko eta bertan nola ez, Henrike Knörr izendatua izan zen eta askok gure ordezkari bezala sentitzen genuen eta bere heriotzarekin umezurtz utzi gaitu eta eskertu nahi diogu bere jarrera maitagarria eta ausarta, tamalez azkeneraino. Agur eta ohore.”

Euskararen jatorria III. Biltzarra.

Henrike Knorr Iruña Veleiako 1.700 urteko euskara defendatzailea omenduko du Euskaltzaindiak

Henrike omenaldia 2022Hernrike Knorr omenduko du Euskaltzaindiak. Azaroak 7.

Henrike KnorrHenrike Knörr jaio zeneko 75. urteurrenaren kariaz, Euskaltzaindiak jardunaldi bat antolatu du bere omenez. Gasteizko ordezkaritzan (Etxezarra eraikina) izango da mintegia, azaroaren 7an (egitaraua HEMEN). Jardunaldia Arabako Foru Aldundiaren babesarekin egingo da.

  • Eguerdi aldera, Henrike Knörren idazlan hautatuekin osatu den liburua aurkeztuko da.
  • Izen-ematea zabalik dago, HEMEN 

Henrike Knörr jaio zeneko 75. urteurrenaren kariaz, Euskaltzaindiak jardunaldi bat antolatu du azaroaren 7rako. Goiz bateko mintegia izango da, eta bere ardatza Onomastika, hain zuzen Henrike Knörrek bere jarduera akademikoan bereziki gogokoa izan zuen eremua. Toponomasticon Hispaniae egitasmoa eta Euskal Herriko lantaldearena bat datoz euskaltzain arabarraren ikerketa-ildoarekin.

Omenaldian familia egongo da, eta bere idazlan hautatuekin osatu den liburua aurkeztuko da.

Egitaraua.

ATA euskal deiadarra” Patxi Zabaletaren artikulua Berria

ATAATA euskal deiadarra. Patxi Zabaleta. Berria 2022-10-29.

Iruña-Veleiako harresian ata idazkuna agertu zen orain dela hilabete batzuk, delako harresi horren garbiketa are-zorrotadaz egiten ari zirelarik. Hitz horren hiru letra edo hizkietatik bi oso garbi ageri direnak lehendik ere ikusiak omen zituzten tokiko ezagutza dutenek, nahiz eta erdiko hizkia —t, alegia— ez zuten ikusitzat ematen orain arte.

Zer dauka ezberdinik edo zein da ezberdintasuna oraingo aurkikuntza honen eta orain arteko egoeraren aurrean?

Eliseo Gil eta Lurmen S.L. enpresak 2005-2007 urteetan egindako indusketetan aurkitutako 400 eta gehiagoko idazkunetan, haietako 70en bat inguruk euskarazko izkribuak edo idazkunak zeuzkaten. Haien artean badira hamabi ata idazkun. Harresikoa bezala-bezalakoak.

Lurpean aurkitutako hamabi ata horiek aita edo Jainkoa esan nahi dutela ondorioztatu izan da; eta, orain harresian idazkun ber-bera eta itxuraz ere guztiz antzekoa agertzeak beste maila bat ematen dio eztabaidari. Harresiko idazkunak beste hamabien antza guztia izateak, zer adierazten du?

Bada horra, lurpean agertutako izkribuak ez direla eta ezin direla faltsuak izan. Lurpeko hamabi ata idazkunak ezin daitezkeela faltsutzat jo, harresikoa bezalako-bezalakoa izanik!

Iruña-Veleia bultzatzeko milioi bat €uro. Berria.

ATAIruña-Veleia artikulu berria. Berria.

HIRI BERRI BAT TOPATZEKO MAPA
Arabako aldundiak «aro berri bat» hasi nahi du Iruña-Veleian. Ostraken auzia amaituta, erromatar garaiko aztarnategiaren «izen ona» berreskuratu nahi du. Aztarnategi eskola eta praktika laborategia izatea proposatu du, besteak beste.
Puntu eta aparte. Horixe egin nahi du Iruña-Veleiak. Hamarkada batetik gora iraun duen etapa behin betiko itxi, eta «aro berri bat» hasi nahi du aztarnategiak. Asmo eta helburu horixe azaldu dute erakunde publikoek: Arabako Foru Aldundiak eta Eusko Jaurlaritzak erromatar garaiko hiri baten hondakinak biltzen dituen gunea biziberritu nahi dute, dagokion balio kultural eta historikoa nabarmendu, eta haren «izen ona» berreskuratzeko. Datozen urteetarako bide orria zehaztu dute.