Federiko Krutwig gogoan. Euskaltzaindia.
Euskaltzaindia (1986/12/19). Ezkerra zutik: P. Charriton, Emile Larre, F. Ondarra, ‘Iratzeder’, P. Salaburu, P. Altuna, F. Krutwig, A. Irigoyen, Jean-Louis Davant. Sedite: Juan San Martin, J.M. Satrustegi, Luis Villasante, Jean Haritschelhar, H. Knörr, Koldo Mitxelena.
Federiko Krutwig.org
Krutwig.org
Biographia Euskaraz
Federico Carlos Krutwig Sagredo Getxon jaio zen, Areetan hain zuzen ere, 1921.eko Maiatzaren 15ean, Mendekoste egun batez. Aita alemana zen, Coloniatik ethorria; ama, ordea, bizkaitarra, nahiz Sagredotarrok jathorri venetoa zedukatenarren.
Guti goiti beheiti, hamar urthekoa zelarik euskara ikasten hasi zen. Orduko, bazekizkien alemana, espainola eta frantsesa. Frantsesa, zeren Collegio Frantsesean Lehen Hezkuntza egin bait zuen. Batxillergo alemana eginen zuen geroxeago Aleman Ikastetxean, non handik passaturiko ikasleen artean emaitza akadêmiko distiratsuenak lorthu dituztenetarikoa izana den.
Hamalaur urthez ba zekien, bada, euskaraz mintzatzen; eta hirur ezpa laur urthe geroxeago, Resurrección María de Azkue ezagutu eta adiskide mindu ziren, azken hunen heriotzera arte, 1951. urthean, Federicoren aurrean azken hatsa eman zuen arte.
1942.eko Urriaren 29an euskaltzain urgazle izendatzen dute. Ba zituen itzulirik, bai eta Azkue jaunari berari erakutsirik ere, ehuntadaka poiêsi aleman’ bizkaiera garbiz. Halaber, zenbait hizkuntzarekiko affinitateak eta erkhatzapenak aztertzen zituen izkribuak ere. Hauk guziok, zorigaitzaren zorigaitzaz, atzeherrirat joan behar izan zenean itsasoaren hondoraino egotziak izan ziren, lan hauk familiaren kaltetan joango zirelakoan.
1947.eko Azaroaren 29an euskaltzain oso izendatzen dute, beraz aurthen 50 urthe betheko ditu euskaltzain gisa. Euskaltzaindiaren bileretan euskararen atzeramenduaz, beronen remedioez, euskalkien batasunari buruz eta mintzatu zen, magistralki mintzatu ere.
Bitarte huntan zenbait poiêsi, itzulpen eta articulu emaiten ditu argitara GERNIKA, EGAN eta EUZKO GOGOA aldizkarietan, zeinetan aiphagarriak bait dira Euskaltzaindiaren reorganizationeaz, orthographiaz eta litteratur hizkuntzari buruzkoak.
Berak restructuratu egiten du Euskal Hizkuntzaren Akadêmia, eta euskaltzain berri zenbaiti harrera-hitzaldia emaiten deraue, Lafoni eta bertzeri. Krutwig jaunaren proposamenez euskara’ lan-tresna bilhakatuko zen Euskaltzaindian, zeren orduan daino bilerak gaztelaniaz egiten bait ziren.
Bizkitartean, “Julio Urquijo” Investigation Institutuan, zeinaren praesident ere bait zen, Studio Orientalen Sectionean, cargu eman zitzaion Krutwig jaunari arabe, perso eta industani grammatikêak scriba zitzan, eta hala egin ere zuen, nahiz eta gero, obra hauk ere, galdu eginen ziren.
Azkue jauna zendu zen urthe berean, 1951.ean al’egia, Bilbaoko Asociación Artística Vizcaína-n Federico Krutwig jaunak “El Simbolismo en la Plástica” izeneko conferentia eman zuen, zeina geroago bere romanaren lehenbiziko tomo “Mikelditarrak“ izenekoan, 107.en orrialdetik aurrera irakurteko haukera bait dugu.
Ba da aiphatu beharreko factu historiko bat, zeinak Federicoren bizitzan determinant izanen bait zen: 1952.eko Maiatzean, Aita Villasante Kortabitarte jaunak “Litteratur Euskara Laphurtar Klassikoaren gain eratua” izeneko lanaz, Euskaltzaindian sarrera-mintzaldia egin zuelarik, Reception Hitzaldia Federikok berak egin zeraukon Bizkaiko Deputation Jauregian antolaturiko caeremonian. Hitzaldi hau ez da 1986.era arte publicatu, nahiz eta beronen itzulpen espainolezkoa “Vasconia“ liburuan eranskin gisa agertua zenarren. Eliza Katholikoari orhoit arazten zerauzkion zeintzu ziren beraren obligationeak eta bethebeharrak euskararekiko, eta ezinago kritika zorrotzak egin zerauzkion, mementu heietan, ezin hunkituzkoa zen Institutione horri. Han erranikako egien gatik, desterruko bidea hartu behar ukhan zuen, zeren bertzenaz auctoritate faxistek gartzelaratuko bait zuten.
PERIPLOA
Hemen hasten da bertze epokhê bat: atzeherrian barnako hogei ta sei urtheko periploa, al’egia, 1978. urthean Euskal Herri Peninsularrera berriz ethor zedin arte. Odysseia huntan, Parisen hirur urthe eman zituen, sei Alemanian, non lehenengo aldiz ezkonduko bait zen. Berriz, Euskalherrian, Biarritzen hain justu, hirur urthe bizi izan zen Franciako De Gaulle-en Gubernuak, 1963.ean, ohil zezan arte “Vasconia“ liburua dela causa. Ba doa, orduan, Belgikara. Hemendik Erromara laur urthez, Algerian zazpi hilabethez egoiten da, Aosta Haranean zortzi hilabethe, eta berriz ere Belgikara.
Belgikan, bere litteratur obra osoa ongienik ezagutzen duen Agnes Caers Proffesoresarekin ezkondu zen.
Jaun Krutwig Euskal Herritik kanpo zela, laburdara classikoaren defendatzaile ziren Villasantek eta amore emaiten dute Euskaltzain berrien aurrean eta EUSKARA BATUA sortzen hasten da.
Periplo huntan Federico Krutwig’ Fernando Sarrailh de Ihartza bilhakatzen da bere activitate politiko hedatuak desarroilatzeko eta aintzinat eramaiteko. Bere liburu’ “Vasconia. Estudio dialéctico de una nacionalidad” izenekoan Euskal Nationalismo Modernoaren oinharriak ezartzen dituelarik arrakasta ezin hobea lortzen du belhaunaldi gazteen gan. Laur bat urthe beranduago “La Cuestión Vasca“ obra scribatzea encargatzen derauko Espainiako Alderdi Communista marxista Leninistak espainolen artean Euskal Qaestionea zertan zen explicatzekotz.
ETAren ideologo izaitetik khide militant izaitera ethorten da urthe hauietan, BRANKA izeneko aldizkarian eta bertze batzutan bere ideiak agertarazten dituelarik: Nationalismo Iraultzaileaz eta Stratêgia Guerrilleroaz. ETAren V. assambladan Krutwigen izkribu bat assambladaren oinharri-informe bilhakatzen da.
Geroxeago, Mao Tzedung-en zenbait obra itzultzen ditu, zeinen artean aiphagarriena Liburu Gorria bait da, “Mao Tzedung Buruzagiaren Aiphuak“ izenaz argia ikhusiko zuena, Txinako Alderdi Communistak ordainduriko editionea delarik
BERRIZ EUSKALHERRIRA
Gaztetan ikasi zuen guztiari, zeren hamalaur ordu egunean studiatzen bait zuen, erantsi egin derauko atzeherrian ikasitako guztia ere. Han non egon bait da, bertako hizkuntza eta cultura ikasiak ditu. Hortakotz, hogei hizkuntza baino gehiago ongi menperatzera ethorri da, nahiz eta askoz gehiago theôrikoki ezagutzen dituen. Bainan bi dira hizkuntzak’ zeintzuei bere bizitzaren mementurik preziatuenak eskaini bait derauzte: euskara eta graikarara. Bi hizkuntza hauk dira, Federicoren aburuz, Physika Modernoa hulertzeko erramintarik aproposenak, zeren denboraren conceptione berria bat bait dathor hizkuntza bi horietan erabilten denarekin. Baldin euskara euskaldun izaiteko conditione sine qua non ba da, graikara, ordea, euskaldun irauteko, eurôpêar eta persona cultuak izaiteko bide ezin bazterrera utzizkoa iruditzen zaio. Hori delata, 1985.en urthean JAKINTZA BAITHA fundatzen du zenbait lagunekin. Lagun hauk, lehenik Euskaltzaindiaren Litteratur Batzordean bildu gintuen, non graikara irakasten bait zeraukun, Axular eta Leizarraga ongi aztertzen genituen bitartean. Guziok haren liburu “Computer Shock Vasconia Año 2001″ ongi ezagutzen genuen, bai eta “Garaldea“ izenekoa ere.
Ezin genezake aiphatu gabe utz bere obra magnoa, bere roman BELATZEN BARATZA, zeinaren laur tomo bertzerik ez bait dira publicatu egin euskaraz. Bere emazte ohiak, Agnes Caers-ek frantsesarazko itzulpena prestatzen ari da bederatzi tomoena, eta Federikok berak espainol itzulpena prestaturik du aspaldian danik.
Erran behar dugu ezen oso guti irakurria izan dela obra hau: alde batetik zeren oso euskara classiko graikizatuan iratzita bait dago, (nahiz eta euskalkiak ere tartekatzen diren) eta bertzaldetik zeren tractatzen diren gaiak euskal litteraturan ez bait dira ohikoak izan. Han praesentatzen den euskara mota eta thematikêa oraino ez dagoen publiko bati zuzenduta dagozkio, bere helburuetarik bat bait da publiko hori sortaraztea.
Aristôn Ammôn da Federico Krutwigek Jakintza Baithan darabilen izena, ezen Studio Classiko Graikoen Associatione huntan khide bakhoitzak bigarren baptismoa eta izena recebitzen bait ditu, GOI-CULTURAren ithurriko ur garden eta krystallinoetan.
Bere ideia gaurkoenak Jakintza Baitharen organo officialean plazaratu derauzkigu, HIERAX aldizkarian hain zuzen ere. Revista huntarik publicatu den ale bakhoitzari Graikiako Televisionearen lehen kateak ordu erdiko saioa eskaini egin derauko. Harrigarria ba da ere, Krutwig ezagunagoa da gure culturaren sorlekhua den Graikian, Euskal Herrian berean baino. Athênetan eta bertze zenbait hiri graikotan, bertako elkharte scientifiko eta culturaletako khide izendatu dute, non graikara classikoz bere sarrera-hitzaldiak
emanak bait ditu. Halaber, zenbait sari, domina eta distinctione jasoak ditu beraren praesentia sollicitatu duten elkhargo eta udaletxeetan.
Ait leza egun batez bere obra osoak argia ikhus, guk geuk ere geure begi maiz itsutuotan ezin-hilezko jainko bethierekoen sua berphitz genezantzat.
[Federico Carlos Krutwig Sagredo 1998ko azaroaren 15ean hil zen.]
JOSU LAVIN (Jakintza Baitha)
Bilbaon, 1997.eko Ekhainaren 19an
Bidebarrietako Bibliothêkêan
TEXTOA:
Autores: Lavín, Josu.
Título: Homenajes y encuentros, para conocer a los/las escritores/as del Bilbao Metropolitano = Omenaldiak eta topagunak, Bilboaldeko idazleak ezagutzeko.
Otros títulos: Bidebarrieta.
Omenaldiak eta topaguneak, Bilboaldeko idazleak ezagutzeko.
Notas: Homenajes a Elías Amézaga, Federico Krutwig y Ramiro Pinilla
Incluye intervenciones de Elías Amézaga, Josu Ortuondo, Germán Yanke, José Manuel Alonso, Josu Lavin, Triantaphyllos Karayannis, Juan José Pujana, Félix Maraña, Jorge G. Aranguren, Ramiro Pinilla
En: Bidebarrieta- Bilbao.- 2 (1997), p. 317-379.-
Temas: Amézaga, Elías-Homenajes-Artículos periodísticos.
Krutwig Sagredo, Federico-Homenajes-Artículos periodísticos.
Pinilla, Ramiro-Homenajes-Artículos periodísticos.
PHOTOAK:
Autores: Kintana, Xabier.
Euskadi. Servicio Central de Publicaciones.
Euskadi. Viceconsejería de Política Lingüística.
Título: Federiko Krutwig Sagredo (1921-1998) / egilea, Xabier Kintana.
Editor: Vitoria-Gasteiz : Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia = Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco, 1999.
Descripción: 20 p. : il. ; 24 cm
Serie: Bidegileak ; 15
Nota: En cub.: Eusko Jaurlaritza, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetza = Gobierno Vasco, Viceconsejería de Política Lingüística
Tema: Krutwig Sagredo, Federico-Biografías.
D.L.: BI. 2675-1999
ISBN: 84-457-1441-4
Hernrike Knorr omenduko du Euskaltzaindiak. Azaroak 7.
Henrike Knörr jaio zeneko 75. urteurrenaren kariaz, Euskaltzaindiak jardunaldi bat antolatu du bere omenez. Gasteizko ordezkaritzan (Etxezarra eraikina) izango da mintegia, azaroaren 7an (egitaraua HEMEN). Jardunaldia Arabako Foru Aldundiaren babesarekin egingo da.
